«گام» اوراقی که قرار بود با وام بانکی متفاوت باشد، اما نشد
محسن مقیسه *
یکی از مزیت‌های اعلام‌شده در تامین مالی از طریق اوراق گام نسبت به وام‌های بانکی این است که انتشار اوراق مذکور منجر به افزایش سپرده‌های بانکی (و در نهایت نقدینگی) در اقتصاد نخواهد شد، اما اگر نقدشوندگی اوراق گام در بازار سرمایه توسط بانک‌ها صورت بگیرد (که در بازارهای مالی رویه پذیرفته‌ای است)، اوراق گام در ترازنامه بانک جذب و با سپرده‌های بانکی معاوضه می‌شوند. بدین ترتیب تفاوت معناداری در انتشار اوراق با وام‌های بانکی وجود نخواهد داشت.
مطابق با آمارهای بانک مرکزی، تا تاریخ ۸ آذر ۱۴۰۱ انتشار اوراق گام به ۴۵ هزار میلیارد تومان رسیده است. از مبلغ مذکور حدود ۱۱ هزار میلیارد تومان سررسید و تعهدات اوراق به طور کامل بازپرداخت شده‌اند. اوراق گام یک ابزار پرداخت اعتباری، مشابه چک در وجه شخصی معین است. با این تفاوت که در اوراق گام بازپرداخت بدهی به جای ناشر چک، توسط بانک تضمین شده است. به طور مثال اگر در یک زنجیره تولید، بنگاهی قصد خرید مواد اولیه را داشته باشد، می‌تواند با تضمین بانک، اوراق گام را از بانک عامل دریافت کند و به فروشنده ارائه دهد. دارنده اوراق نیز می‌تواند آن را تا زمان سررسید نزد خود نگه دارد و یا در صورت نیاز به نقدینگی، اوراق را در بازار سرمایه تنزیل نماید. به لحاظ حسابداری تعهدات بانک در صدور اوراق گام به صورت اقلام زیرخط ترازنامه ثبت می‌شود. به عبارت دیگر بانک با صدور اوراق گام صرفا نقش ضمانت را برعهده می‌گیرد و بدهکار محسوب نمی‌شود. بنابراین اصلی‌ترین هدف بانک مرکزی از طراحی اوراق گام، رفع نیاز سرمایه در گردش بنگاه‌های تولیدی از طریق اعتبار (اوراق) به جای پول نقد (سپرده‌های بانکی) است.
بررسی فرآیند انتشار و تنزیل اوراق گام توسط بانک نشان می‌دهد تولیدکننده از طریق اوراق گام مواد اولیه را از فروشنده خریداری می‌کند و فروشنده از طریق بازار سرمایه اقدام به تنزیل اوراق می‌کند. بر این اساس اگر نقدشوندگی اوراق گام در سمت خرید توسط بانک (مستقیم یا غیرمستقیم) ایجاد شود، اوراق گام با سپرده خلق شده توسط بانک معاوضه می‌شود. بر این اساس اوراق در ترازنامه بانک می‌نشیند و حجم سپرده‌های بانکی در اقتصاد نیز افزایش می‌یابد (البته حجم افزایش سپرده‌های بانکی متناسب با نرخ تنزیل، کمتر از مبلغ اسمی اوراق خواهد بود).
اما از سوی دیگر اگر نقدشوندگی سمت خرید توسط افراد و نهادهای غیربانکی صورت گیرد، صرفا سپرده‌ها درون یک بانک یا از بانکی به بانک دیگر جابه‌جا می‌شوند (بسته به اینکه خریدار و فروشنده اوراق نزد چه بانکی حساب دارند). از این رو تغییری در حجم کل سپرده‌های بانکی اتفاق نمی‌افتد.
در صورتی که به جای اوراق گام، بانک عامل با وام‌دهی و شارژ حساب تولیدکننده فرآیند تامین مالی را انجام دهد، وضعیت نهایی فرآیند انتشار اوراق گام (با ایجاد نقدشوندگی توسط بانک) و وام‌دهی بانک، تفاوت معناداری نخواهد داشت. تنها تغییر مربوط به نرخ تنزیلی است که بانک برای خرید اوراق مدنظر قرار می‌دهد (که خود به سیاست‌های بانک مرکزی وابسته است) و از این رو حجم سپرده‌های بانکی به میزان تنزیل اوراق، کمتر از سپرده خلق شده ناشی از وام‌دهی می‌شوند. از دیگر تفاوت این دو روش می‌توان به این مورد نیز اشاره کرد که در هنگام اعطای وام، فرد یا نهاد وام‌گیرنده است که بهره دریافت سپرده‌ها (نقدینگی) را به بانک می‌پردازد اما در هنگام انتشار اوراق گام، این گیرنده اوراق است که با تنزیل اوراق در هنگام فروش، هزینه دسترسی به نقدینگی را پرداخت می‌کند (بانک عامل صرفا از ناشر اوراق گام کارمزد دریافت می‌کند). البته این امکان وجود دارد که فروشنده مواد اولیه، با اطلاع از نرخ تنزیل اوراق در بازار، هزینه نقد شدن اوراق را در قیمت فروش کالاهایش اعمال کند و عملا این ناشر اوراق باشد که هزینه تنزیل را پرداخت کند.
* کارشناس اقتصادی
اخبار برگزیدهیادداشتلینک کوتاه :
