غفلت ازگردشگری عشایر در ایران
به گزارش جهان صنعت نیوز: رحیمی علاوه بر مشارکت در چندین نمایشگاه گروهی، نمایشگاه انفرادی عکس (عشایر؛ نسل امروز، نسل فردا) را در اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۳ در گالری حوزه هنری وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی برگزار کرد.
آثار وی برگزیده و برنده جشنواره‌ها و مسابقات عکاسی مختلفی از جمله جشنواره عکس خیام، دو دوره جشنواره عکس میراث فرهنگی ناملموس، جشنواره عکس رشد و بسیاری جشنواره‌های دیگر حوزه عکاسی بوده است.
در این مصاحبه سعی کردیم از خلال صحبت‌های او نگاهی عمیق‌تر به زندگی عشایر ایران داشته باشیم و امکان توسعه گردشگری پیرامون عشایر کشور را ارزیابی کنیم. مشروح مصاحبه «جهان صنعت» با علیرضا رحیمی که از دریچه دوربینش ما را به سفری به قلب عشایر ایرانی می‌برد در پی می‌آید.
شما سال‌ها به عنوان عکاس از اقوام و عشایر مختلف ایران عکاسی کرده‌اید؛ فکر می‌کنید چه نکاتی عشایر ایرانی را برای گردشگران داخلی و خارجی جذاب کرده و باعث شده به دانستن فرهنگ این اقوام اینقدر علاقه‌مند شوند؟
شیوه زندگی کوچندگی در ایلات و عشایر ایران، نوع خاصی از شیوه زیست بشر است که امروزه این نوع از زندگی را در کمتر کشوری در جهان می‌بینیم. این سبک زندگی به نوعی منحصر‌به‌فرد بوده و شاید بتوان گفت از شیوه‌های اولیه زندگی بشر است که تا به امروز ادامه داشته و مورد علاقه و توجه بسیاری از مردم به ویژه گردشگران داخلی و خارجی است. علاوه بر این، زندگی شهرنشینی با تمام مزیت‌های رفاهی و امکانات و جذابیت‌هایی که دارد، زندگی انسان امروز را دچار یکنواختی، سردرگمی و شاید بی‌هویتی کرده است. بر این اساس یافتن آرامش با حضور در دل طبیعت و همنشینی با مردمانی که از دغدغه‌های زندگی شهرنشینی به دور هستند را نیز می‌توان از دلایل جذابیت گردشگری عشایر ارزیابی کرد. این چیزی است که برای خود من اتفاق افتاده و از همین نگاه علاقه‌مند به ثبت تصویری این سبک منحصر به فرد از زندگی بشر امروزی شدم که در ایران و تقریبا در تمام استان‌های کشور وجود دارد. اگرچه زندگی عشایر نسبت به گذشته دچار تغییراتی شده اما همچنان دارای جذابیت است و گردشگران داخلی و خارجی زیادی علاقه‌مند هستند برای چند روز هم که شده همراه با کوچندگان زندگی کنند که نوعی ماجراجویی نیز برای آنان تلقی می‌شود.
در هر صورت پایه و مایه اصلی بومگردی عشایر، سبک متفاوت زندگی آنان است. عشایر کوچنده در مناطق کوهستانی، دامنه کوه‌ها و دشت‌ها روزگار می‌گذرانند و نوع زندگی آنان اصیل و بکر است و آمیختگی زندگی آنان با طبیعت، باعث شده امروز گردشگری عشایر یکی از پرطرفدارترین شاخه‌های گردشگری برای عده زیادی از مردم و گردش‌دوستان باشد. در مجموع می‌توان چشم‌اندازها، همراه شدن با کوچ و آشنایی با فرهنگ، صنایع‌دستی، آیین و رسوم و سایر عناصر موجود در محیط عشایری و در نهایت حضور در طبیعت بکر و دور شدن موقتی از زندگی یکنواخت و شلوغ شهری را از دلایل عمده علاقه‌مندی مردم به زندگی و گردشگری ایلات و عشایر عنوان کرد.
میراث ناملموس هر قوم و فرهنگی از جمله مهم‌ترین شاخصه‌های آن محسوب می‌شود که حاوی نکات ارزشمندی از گذشتگان است؛ آیین‌های باستانی، سنت‌ها و حتی بازی‌ها بخشی از این میراث ناملموس هستند؛ در خصوص میراث ناملموس عشایر ایران کدام یک بیشتر نظرتان را جلب کرده است؟ فکر می‌کنید یک عکاس قوم‌نگار برای حفظ این میراث ناملموس چه کاری می‌تواند انجام دهد؟
می‌توان گفت تمام یا بخش عمده‌ای از زندگی ایلات و عشایر ایران جزئی از میراث ناملموس فرهنگ بشری به شمار می‌آید. شیوه زیست، کوچ، آداب و رسوم و آیین‌ها، بازی‌های بومی و محلی، شیوه فرآوری محصولات دامی و لبنی، دانش و مهارت‌های بومی عشایر در قالب میراث ناملموس می‌گنجد. از این منظر ثبت و ضبط تمام این موارد، چه در قالب متن و چه در قالب تصویر، فعالیتی در راستای حفظ این میراث و انتقال آن به نسل‌های آینده محسوب می‌شود و کار یک عکاس قوم‌نگار را نیز می‌توان در همین راستا ارزیابی کرد.
یک عکاس قوم‌نگار، شیوه زندگی اقوام و خرده‌فرهنگ‌هایی را ثبت و ضبط می‌کند که تحت تاثیر تغییرات فرهنگی و اجتماعی، آرام‌آرام در حال تغییر و حتی از بین رفتن است. از این منظر فعالیت عکاس قوم‌نگار دارای اهمیت فراوان است و عکاسی قوم‌نگاری نقش مهمی در ثبت میراث فرهنگی ناملموس و جذب گردشگر داشته و دارد، اما تاکنون فعالیت‌های صورت‌گرفته در این خصوص چندان مورد حمایت دستگاه‌های متولی به ویژه دستگاه‌های فرهنگی قرار نگرفته و متاسفانه کمترین سهم در انتشارات تصویری، مربوط به قوم‌نگاری و عکاسی از ایلات و عشایر است.
یکی از جنبه‌های جالب توجه زندگی عشایر این است که از گلیم و فرش گرفته تا سیاه چادر و بسیاری موارد دیگر را خود بافته و درست می‌کنند. جالب‌توجه‌ترین صنایع‌دستی ساخته‌شده توسط عشایر ایران از منظر شما چه هستند و برای حفظ و معرفی آنها چه اقدامی باید صورت گیرد؟
تمام بخش‌های صنایع‌دستی تولیدی عشایر و نقش و نگاره‌ها و طرح‌های به کار رفته در آنها که عمدتا حاصل ذهن خلاق زنان و دختران هنرمند عشایری است به عنوان میراث ملموس و ناملموس فرهنگی دارای اهمیت و درخور توجه است. برای بنده هم که ثبت تصویری این شیوه از زندگی را انجام می‌دهم دیدن این همه ذوق و فرم و طرح و نقش و رنگ و نماد در صنایع‌دستی عشایر، هم از منظر زیبایی‌شناختی و هم از منظر فرهنگی و هنری، جذاب و قابل تامل است. امروزه دستگاه‌های دولتی و خصوصی و موسسات مردم‌نهاد دغدغه‌های حفظ و معرفی صنایع‌دستی ایلات و عشایر را دارند و این صنایع تاکنون هم حفظ شده و همچنان طرفداران خود را در داخل و خارج از کشور دارد اما آن گونه که خود عشایر می‌گویند چندان منفعتی از تولیدات خود نمی‌برند. به نظرم یکی از راه‌های حفظ این صنایع‌دستی، کمک به بازاریابی بدون واسطه آنها و ایجاد درآمد بیشتر برای عشایر است. این امر باعث بالا رفتن انگیزه‌های نسل امروز آنان به ویژه جوانان عشایر برای حفظ و معرفی این میراث با ارزش فرهنگی می‌شود.
یکی از مسائلی که در این سال‌ها در حوزه گردشگری مورد توجه بوده است ارائه خدمات گردشگری در ییلاقات و قشلاقات و در کنار عشایر است. فکر می‌کنید این نوع از گردشگری چه جاذبه‌هایی دارد و برای توسعه گردشگری پیرامون عشایر ایران چه اقداماتی باید صورت گرفت و به چه مواردی توجه شود؟
کوچندگی و شیوه زیست عشایر دارای جذابیت گردشگری است و دستگاه‌های متولی هم بر همین اساس، بومگردی عشایر را ترویج و حمایت می‌کنند که می‌تواند باعث شناساندن این بخش از فرهنگ کشور به گردشگران داخلی و خارجی شود و برای عشایر نیز منبع درآمد بوده و حتی می‌تواند باعث ورود ارز به کشور شود. البته تا رسیدن به ایده‌آل فاصله زیاد است اما فعالیت‌هایی که در سال‌های اخیر در حوزه گردشگری عشایر آغاز شده مورد استقبال گردشگران و خود عشایر قرار گرفته است.
هرچند با همه‌گیر شدن بیماری کرونا گردشگری عشایر هم دچار رکود شد اما با توجه به موضوعاتی که اشاره شد آینده روشنی را می‌توان برای آن متصور بود. به مرور بر اثر تجربیاتی که خود عشایر کسب می‌کنند و با ایجاد امکاناتی که لازمه گردشگری استاندارد و حضور بدون دغدغه گردشگران در مناطق عشایری به لحاظ شب‌مانی و سایر امکانات است، به نظر می‌رسد گردشگری عشایر در آینده رونق بیشتری پیدا خواهد کرد. البته یکی از دغدغه‌هایی که امروز وجود دارد این است که گردشگری عشایر نباید به معیشت جایگزین بدل شود به گونه‌ای که سبک زندگی آنان را تحت‌تاثیر قرار دهد بلکه گردشگری باید مکمل و در کنار دامداری که منبع اصلی تامین معیشت زندگی کوچ‌نشینان است، قرار بگیرد. اما باید بپذیریم که در این تعاملات زیستی و فرهنگی، هر دو گروه از هم تاثیر خواهند گرفت و حقیقتا قدرت فرهنگ غالب را نباید دست کم گرفت.
عکاسی مستند قوم‌نگاری را تا چه میزان در زمینه معرفی زندگی ایلات و عشایر به مردم و گردشگران موثر می‌دانید؟
الفبای تصویر، در همه جهان یکسان درک می‌شود به همین خاطر زبان عکس یک زبان بین‌المللی است که درک آن برای همه مردم جهان با هر فرهنگ و زبانی میسر است. امروزه موقعیت گردشگری کشورها تاحدود زیادی با استفاده از تبلیغات و انتشار تصاویری از طبیعت، آثار معماری و باستانی و فرهنگی آن کشور صورت می‌گیرد به گونه‌ای که می‌توان عکس‌ها را سفیر فرهنگی یک کشور برای جذب گردشگر قلمداد کرد. ایران نیز دارای جاذبه‌های فراوان گردشگری و منابع ارزشمند تاریخی، معماری و فرهنگی ملموس و ناملموس است. یکی از این منابع ارزشمند، شیوه زندگی ایلات و عشایر کوچنده است. بکر و دست‌نخورده بودن این نوع از زندگی، پتانسیل و جذابیت این را دارد که گردشگران زیادی را از کشورهای مختلف جهان راهی ایران کند. بنابراین عکاسی قوم‌نگاری با ثبت و انتشار تصاویری از زندگی ایلات و عشایر می‌تواند نقش تاثیرگذاری در این خصوص ایفا کند. البته باید دقت کنیم که نباید به بهانه این موضوع، عکاسی کارت‌پستالی و توریستی که با نگاه مردم‌نگارانه متفاوت است را در عکاسی مستند اجتماعی رواج دهیم. از این رو مسوولیت و تعهد عکاسان قوم‌نگار ایجاب می‌کند علاوه بر معرفی تصویری پتانسیل‌های فرهنگی کشور خود برای جذب گردشگر، به مقولات انسانی و فرهنگی با زاویه دید وسیع‌تری نگاه کنند تا روح نهفته در فرهنگ و آیین‌های فرهنگی برای نسل‌های بعد محفوظ بماند.
اجتماعی و فرهنگیاخبار برگزیدهاقتصاد کلانخواندنی
لینک کوتاه :
