یارانه سوخت صنعت ریلی را زمینگیر کرد
جهان صنعت نیوز| مطالعات نوین در حوزه حملونقل از دهه ۵۰ میلادی، دولت‌های پیشرو و صاحب فناوری را به توسعه زیرساخت‌های ریلی وابسته کرده است. ایمنی بالا، مصرف بهینه انرژی، حمل انبوه و تاثیر مستقیم در کاهش قیمت تمام‌شده کالا اهمیت این بخش را نسبت به سایر مسیرهای دسترسی به حملونقل ترکیبی ارتقا داده است. علاوه بر این، مطالعات موجود در توسعه حملونقل کشورها امروزه طرح‌ریزی برای «توسعه ریل محور شهرها» را توصیه می‌کند.
خطرات جانی سفرهای جاده‌ای، کاهش هزینه حملونقل و مدیریت یکپارچه ترافیک از مهم‌ترین دلایلی است که کشورهای پیشرفته دنیا را به سمت توسعه و تقویت حملونقل ریلی هدایت می‌کند. در ایران نیز مهم‌ترین الگوی توسعه این بخش «سند جامع حملونقل» است.
یکی از فصول اصلی این سند بررسی و ارائه راهکار در بخش ریلی است. سند جامع حملونقل کشور پنج راهکار را برای توسعه حملونقل ریلی توصیه می‌کند که بر اساس آن دستگاه‌های دولتی مرتبط موظف به اجرای آن شدند.
این توصیه‌ها که شامل بهبود کسب و کار حملونقل باری، بهبود کسب و کار حملونقل مسافری، بازرسی ناوگان لوکوموتیو، اصلاح ساختار مدیریت راه‌آهن و ارتقای همکاری وزارت راه‌و‌شهرسازی و راه‌آهن است، بهبود اقتصاد حملونقل ریلی و تقویت زیرساخت‌های توسعه آن را هدف قرار داده است.
به گفته مقامات شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران بخشی از این توصیه‌ها هنوز به طور کامل اجرایی نشده یا در حال اجراست.
توسعه لوکوموتیوها
بر اساس این گزارش، سند جامع حملونقل کشور بر«نگهداری و استانداردسازی» لوکوموتیوهای دیزلی به دلیل «هزینه بالای تولید» و «بهبود بهره‌وری» تاکید ویژه‌ای می‌کند. لوکوموتیوهای دیزلی بر اساس یک نمـودار چرخـه‌ای فعالیـت می‌کنند و این نمودارها بر اساس اصول نگهداری پیشگیرانه طراحی می‌شـوند.
در نگهداری پیشـگیرانه لوکوموتیو حفـظ وضـعیت مطلوب تجهیزات در اوج و به حداقل رساندن خطر خرابی تحت بـار ترافیکـی، به عنوان هدف دنبال می‌شود. اگرچه این روش به نظر پر‌هزینه می‌آیـد ولـی سود ناشی از استانداردهای بالای عملکرد و قابل اطمینان بودن خدمات بسیار بالاتر است. خدمات قابل اطمینان و کارآمد را نمـی‌تـوان در کشـور شـکل داد مگر این که لوکوموتیوها تحت یک نظام کارآمد نگهداری، مورد اسـتفاده قـرار گیرند.
بررسی‌های «جهان صنعت» نشان می‌دهد که در بخش توصیه‌های مربوط به «توسعه ناوگان لوکوموتیو» سند جامع حملونقل کشور، هیچ‌کدام از چهار ابلاغیه اجرایی خطاب به راه‌آهن جمهوری اسلامی توسط این شرکت به طور کامل انجام نشده است.
برای دو ابلاغیه افزایش تعداد لوکوموتیوهای بازسازی شـده و نگهــداری پیشــگیرانه باز لوکوموتیوها هنوز اقدامی انجام نشده و دستور راه‌اندازی نظام کارآمد نگهداری پیشـگیرانه برای ناوگان لوکوموتیوها نیز «تا حدودی انجام شده» گزارش شده است. دستور تسریع در برنامه‌های ساخت لوکوموتیوهـای جدید نیز در آخرین گزارش موجود در طرح جامع حملونقل کشور رد شده است.
ساختار مدیریت راه‌آهن نیازمند اصلاح
یک توصیه مهم دیگر در سند جامع حملونقل کشور «اصلاح ساختار مدیریت راه‌آهن» است. شرکت‌های بهره‌بردار صنعت ریلی کشور معتقدند راه‌آهن ایران با حفظ حق حاکمیت خود بر این صنعت در عین حال وظایف نظارتی خود را نمی‌پذیرد و این نحوه مدیریت صنعت حملونقل ریلی را دچار دوگانگی در سیاستگذاری کرده است.
به گفته کارشناسان ماهیت سامانه ریلـی به گونه‌ای است که از اجـزای بـزرگ و دارایـی‌های ثابـت و تجهیزاتی تشکیل شده که در بخش‌های دیگـر قابـل اسـتفاده نیسـتند. ایـن سامانه ذاتا انعطاف‌پذیر نیست. در حالی که تقاضای بازار یک امر انعطـاف‌پـذیر است و سریع نسبت به توسعه شیوه‌های حملونقل واکـنش نشـان می‌دهـد.
پتانسـیل درآمدزایی
بر این اساس تصمیمات سرمایهگذاری و خـدمات بایـد بـر اسـاس تقاضـای بـازار و پتانسـیل درآمدزایی انجام شود. این در حالی است که سیاست‌های حملونقل در زمینـه راه‌آهن ایجـاب می‌کنـد هزینـه‌های زیرساخت از هزینه‌های راهبری جدا شوند تا امکان رقابت بـین راهبـران فـراهم شود و باعث ایجاد انگیـزه در سـرمایه‌گـذاری از سـوی بخـش خصوصـی شود. با این وجود چنین فضایی در حملونقل ریلی کشور وجود ندارد.
سند جامع حملونقل کشور با توصیه به اصلاح ساختار مدیریتی راه‌آهن، موقعیت انحصاری آن را با توجه بـه پیشـرفت خـدمات رقبـا متزلـزل شـده عنوان کرده است. بر این اساس اگر راه‌آهن خود را با شرایط موجود وفق ندهد، بازار خود را از دست خواهـد داد.
در این سند برای دستیابی به مدیریت یکپارچه حملونقل ریلی کشور توصیه‌هایی عنوان شده که بخش عمده‌ای از آن هنوز در راه‌آهن کشور اجرایی نشده است. یکی از مهم‌ترین ابلاغیه‌های موجود در این عرصه ایجـاد اداره بازرگـانی (بازاریـابی) قدرتمند تحت نظر راه‌آهن است که بر اساس گزارش‌های رسمی هنوز در راه‌آهن ایران اجرایی نشده است.
آزادسازی حملونقل ترکیبی
نگاهی به وضعیت سیاستگذاری بر حملونقل ترکیبی در کشورهای همسایه و رقیب ایران در ترانزیت بار منطقه نشان می‌دهد این کشورها با «آزادسازی حملونقل ریلی» سرمایهگذاری خصوصی در این بخش را تقویت می‌کنند. کشورهایی مانند ترکیه قوانینی را تصویب کرده‌اند که به سرمایه‌گذاران بین‌المللی اجازه می‌دهد تا به بخش حملونقل ریلی وارد شوند.
برای مثال، دولت این کشور تعریف «سرمایهگذاری در مقیاس‌بزرگ» را برای تولید لوکوموتیو و ترن‌های روی خط آهن گسترش داده است. این صلاحیت به این معنی است که حالا تولید‌کنندگان می‌توانند از تعدادی از تشویق‌ها مانند مالیات پایین، پشتیبانی امنیت اجتماعی و تخصیص زمین سود ببرند. تاثیرات مورد انتظار شامل بهبود کیفیت سرویس‌های حملونقل ریلی و افزایش دسترسی به قیمت رقابتی است.
خارج از خود سیستم‌های لجستیکی، هزینه‌های بالای انرژی بزرگترین مانع برای حملونقل جاده‌ای و شبکه تجارت را نشان می‌دهد. مخصوصا برای مقاصد با فاصله زیاد، سوخت‌های دیزلی بیش از ۶۰ درصد هزینه بار را دارند.
فعالیت‌های کم‌هزینه
با توجه به هزینه‌های انرژی داخلی بالا، شرکت‌ها به دنبال فعالیت‌های کم‌هزینه مانند استفاده از کامیون‌های با مصرف سوخت کارآمد یا حملونقل ترکیبی هستند. مخصوصا شرکت‌های بزرگ بین‌المللی، حملونقل ترکیبی را برای ایجاد یک مزیت رقابتی به جای استفاده صرف از حملونقل جاده‌ای استفاده می‌کنند.
اما، این بخش خیلی تکه‌تکه است و بسیاری از شرکت‌های لجستیکی کوچک‌تر از حاشیه سود و سرمایه نقدی مورد نیاز برای خرید وسایل نقلیه کارا از نظر مصرف سوخت برخوردار نیستند.
کارشناسان برای توسعه بخش ریلی و ایجاد جذابیت‌های سرمایهگذاری در این بخش نیز «آزادسازی حملونقل ترکیبی» را توصیه می‌کنند، برنامه‌ای که نیازمند چارچوبی استراتژیک است اما تاکنون در ایران به درستی اجرا نشده است.
با وجود گذشت بیش از ۱۴ سال از آغاز خصوصی‌سازی در ایران سهم مسافری ریلی در حملونقل نه تنها بهبود نداشته بلکه کمتر هم شده است. ناظران صنعت حملونقل برای بهبود این وضعیت کاهش سهم بنگاه‌های شبه‌دولتی در جابه‌جایی مسافر و ایجاد فضا برای فعالیت شرکت‌های خصوصی را توصیه می‌کنند.
چرایی عدم توفیق در توسعه ریلی
با وجود تدوین اسناد بالادستی و تاکید سند جامع حملونقل کشور پرسش مهم این است که چرا سیاستگذاری‌های انجام شده در سال‌های اخیر نتوانسته است بخش ریلی را در تحقق اهداف یاری کند؟ کارشناسان معتقدند «ساختار مدیریتی حملونقل ریلی کشور» متناسب با انتظارات توسعه‌ای در اسناد بالادستی کشور توسعه پیدا نکرده است.
آنها می‌گویند برخلاف سیاست‌های کلان کشور که همواره بر ادعای توسعه ریلی تاکید دارد، دولت‌ها تلاش جدی برای متعادل کردن سیاست‌های جاده‌پسند به نفع ریل نداشته‌اند. «یارانه‌های سوخت» دلیل عمده دیگر عدم توفیق سیاست‌های توسعه ریل در ایران عنوان می‌شود.
به گفته کارشناسان یارانه غیرمستقیم سوخت که به حملونقل جاده‌ای پرداخت می‌شود، هفت برابر بخش ریلی است و این در حالی است که پایین بودن سرعت در بخش ریلی عاملی بازدارنده و ضدرقابتی به ویژه برای بخش مسافری ریلی است.
اخبار برگزیدهاقتصاد کلانپیشنهاد ویژهمسکن
لینک کوتاه :
