پولی‌سازی کسری بودجه حتمی است
کامران ندری * بحث استقراض دولت از بانک مرکزی و تامین مالی از این محل مساله‌ای است که در تمام دولت‌ها اتفاق می‌افتد و پولی‌سازی کسری بودجه راهکار پذیرفته‌شده‌ای است که دولت را در تامین هزینه‌هایش یاری می‌دهد. هر چند به نظر نمی‌رسد دولت به صورت غیرقانونی از منابع بانک مرکزی استفاده کند اما واقعیت این است که وقتی دولت مجوز استفاده از منابع صندوق توسعه ملی را از مراجع ذی‌صلاح اخذ می‌کند بانک مرکزی به تامین معادل ریالی این منابع ارزی برای دولت ناچار می‌شود. به این ترتیب هرچند استقراض به صورت مستقیم صورت نمی‌گیرد اما دولت در هر صورت از مکانیسم چاپ پول برای تامین هزینه‌هایش استفاده می‌کند.
در عین حال دولت حسابی به نام حساب تنخواه دارد که در زمان کسری می‌تواند دست به برداشت از این حساب بزند. اما این مساله به این معنا نیست که دولت در حساب تنخواهش موجودی دارد و می‌تواند برای تامین هزینه‌هایش از این موجودی استفاده کند بلکه معنای این موضوع این است که دولت تحت عنوان تنخواه و به صورت قانونی از بانک مرکزی تسهیلات دریافت می‌کند و به نوعی از منابع بانک مرکزی برای تامین هزینه‌هایش بهره می‌برد. بنابراین وقتی گفته می‌شود دولت بخش قابل ملاحظه‌ای از کسری بودجه‌اش را از طریق منابع پولی تامین کرده از منظر اقتصادی قابل انکار نیست. حجم بالای نقدینگی و تورم بالایی که در سال گذشته داشتیم نیز نشان می‌دهد که هزینه‌های دولت به صورت غیرمستقیم پولی شده و از منابع نظام بانکی تامین شده است.
با وجودی که بانک مرکزی از این واقعیت پرده برداشته و به برداشت دولت از منابع بانک مرکزی اذعان داشته اما این مساله چیزی از مسوولیت‌های بانک مرکزی کم نمی‌کند چه آنکه این نهاد پولی باید در مقابل چنین برداشت‌هایی مقاومت می‌کرد. سیاستگذار پولی در توجیه چنین مساله‌ای به مجوز مجلس و اجازه رهبری اشاره کرده و مدعی شده که قادر نبوده در مقابل قانون ایستادگی کند. برای همین منظور بانک مرکزی در خصوص پیامدهای این مساله به مجلس هشدار داده و نسبت به تبعات تورمی پس از آن ابراز نگرانی کرده است.
واقعیت این است که وقتی بانک مرکزی سیاهه‌های نفتی و پیش‌فاکتورهای فروش نفت را دریافت می‌کند ناچار است که معادل آن ریال در اختیار دولت قرار دهد این در حالی است که ممکن است بانک مرکزی قادر نباشد از ارزهای دولتی بهره ببرد. این مساله از گذشته‌های دور وجود داشته و کماکان ادامه دارد و عدم حل مساله تورم نیز ریشه در همین موضوع ساختاری دارد و برای همین است که دولت‌ها هیچ‌گاه نتوانسته‌اند راهی برای حل معضل کسری بودجه و وابستگی هزینه‌های دولت به خلق پول پیدا کنند. هرچند دولت آقای روحانی به دلیل تحریم‌ها گرفتاری‌های بیشتری داشته و بانک مرکزی دلار کافی برای فروش ارز در بازار و اجرای عملیات خنثی‌سازی در اختیار نداشته، اما این مساله مختص دولت کنونی نیست و در همه دولت‌ها بانک مرکزی مسوول تامین ریالی سیاهه‌های نفتی دولت بوده که خود را در افزایش نقدینگی و تورم نشان داده است.
* اقتصاددان
اخبار برگزیدهیادداشتلینک کوتاه :
