رویکردهای متفاوت برای تامین مالی بنگاه‌های کوچک و نوآور

هدیه وجدانی * امروزه دوران الگوهای سنتی کسب‌وکار به سر آمده و شرکت‌های بزرگ، عامل رشد اقتصادی به شمار نمی‌آیند. در واقع بنگاه‌های کوچک نسبت به بنگاه‌های بزرگ توانایی بیشتری برای نوآوری و تولید محصولات جدید دارند و دلیل شهرت آنها نیز همین خلاقیت و نوآوری در تولید کالاها و خدمات جدید است. بنگاه‌های کوچک و نوآور در یک بستر نهادی شکل گرفته و به بلوغ می‌رسند. علاوه بر بنگاه‌های باسابقه، بسترسازی برای ایجاد بنگاه‌های جدید که معمولا حول ایده‌های خلاق به وجود می‌آیند از اهمیت خاصی برخوردار است چون ظرفیت‌های رقابتی یک اقتصاد تا حدود زیادی به این بنگاه‌ها بستگی دارد. ایده خلاقی که در ذهن مبتکران و مخترعان شکل می‌گیرد حاصل فعالیت‌های علمی آنان است که در محافل دانشگاهی به بار نشسته است. در کنار صاحبان آن ایده‌ها، کارآفرینان جوانی هستند که از نظر فنی قابلیت‌های زیادی دارند ولی از یک طرف، این افراد دانش و تجربه مدیریتی لازم برای اداره یک بنگاه اقتصادی را ندارند و از طرف دیگر منابع مالی کافی برای راه‌اندازی چنین بنگاه‌هایی را در اختیار ندارند، بنابراین بسیاری از تلاش‌ها برای راه‌اندازی کسب‌و‌کار جدید با شکست مواجه می‌شوند، از این رو بررسی منابع و نهادهای تامین مالی در هر یک از مراحل توسعه بنگاه‌های کوچک و نوآور برای سیاستگذاری ضروری است.

یکی از مهم‌ترین چالش‌های بقاء و رشد شرکت‌های کوچک و نوآور در زنجیره تولید، تامین مالی مناسب است. مطالعات گوناگونی در خصوص طبقه‌بندی منابع تامین مالی این شرکت‌ها انجام شده است. به طور کلی منابع تامین مالی نوآورانه را می‌توان به تفکیک در قالب سه گروه اصلی سنتی، جایگزین/ مکمل سنتی و سایر منابع مورد توجه قرار داد.

۱- تامین مالی سنتی: این منابع در تمامی مراحل زنجیره تولید مورد استفاده قرار می‌گیرند و مشتمل بر چهار دسته از منابع «خصوصی»،‌ «داخلی»، «تامین سرمایه» و «بدهی» هستند.

۲- تامین مالی جایگزین یا مکمل سنتی: این منابع از مرحله راه‌اندازی محصول مورد استفاده قرار می‌گیرند و مشتمل بر انواع مختلفی از منابع همچون «تامین مالی مبتنی بر دارایی»، «حقوق صاحبان سهام»، «مبتنی بر بدهی جایگزین» و «ابزارهای ترکیبی» هستند که از میان آنها منابع مبتنی بر دارایی و حقوق صاحبان سهام کاربرد بیشتری دارند.

۳- سایر منابع تامین مالی: این منابع که بیشتر در مراحل اولیه زنجیره تولید مورد استفاده قرار می‌گیرند،‌ مشتمل بر «سرمایه‌گذاری جمعی»، «سرمایه‌گذاری اولیه در دوره کاشت تا نمو جوانه ایده» و «مراکز رشد» هستند.

روش‌های تامین مالی برخی از طریق سیستم بانکی و برخی دیگر از طریق سیستم غیربانکی صورت می‌گیرند. استقراض از سیستم بانکی به عنوان اصلی‌ترین منبع تامین مالی بنگاه‌های مذکور محسوب می‌شود اما از آنجا که اعطای وام‌های بانکی مستلزم تامین وثیقه و ضمانت کافی بوده و بر عملکرد گذشته بنگاه‌ها متمرکز است برای بنگاه‌هایی که در حال فعالیت بوده و جدید نباشند، مطلوب‌تر است. این در حالی است که بنگاه‌های کوچک و نوآور (به ویژه بنگاه‌هایی که در مراحل اولیه شکل‌گیری هستند، دارای رشد سریع،‌ ریسک بالا، نسبت بالای دارایی‌های ناملموس و نیز بعضا فاقد پیشینه اعتباری و وثیقه بوده و یا زیان‌آور هستند)، ترجیحا به دنبال روش‌های تامین مالی از طریق سیستم غیربانکی هستند که از مهم‌ترین آنها می‌توان به تامین مالی مبتنی بر دارایی، بدهی جایگزین (استقراض)، ابزارهای ترکیبی و سرمایه (حقوق صاحبان سهام) اشاره کرد. از میان این روش‌ها، تامین مالی مبتنی بر دارایی از کمترین میزان ریسک/ بازدهی و در مقابل، تامین مالی مبتنی بر سرمایه از بیشترین میزان ریسک/ بازدهی برخوردار هستند.

در ایران در دهه‌‌های اخیر با توجه به تکامل ارکان نظام علم، فناوری و نوآوری در کشور، سازوکارهای تامین و حمایت مالی نیز از رویه‌های سنتی مانند حمایت دولتی به سمت ابزارهای متنوع‌تر و جدیدتر تکامل یافته است. در جدول زیر، رویکردهای متفاوت تامین مالی در هر یک از مراحل تولید بنگاه‌های کوچک و نوآور در ایران نشان داده شده است.

* عضو هیات علمی موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی

رویکردهای متفاوت تامین مالی در مراحل توسعه محصول جدید و چرخه عمر محصول بنگاه‌های کوچک و نوآور در ایران

 

ردیف	مراحل	منابع تامین مالی
۱	از ابتدای دوره جنینی تا نمونه اولیه	منابع سنتی	منابع بدهی/ استقراض بانکی	هزینه تحقیق و توسعه
			منابع تامین سرمایه/ انتشار سهام/ استقراض عمومی	کمک بلاعوض دولتی
				سرمایه‌گذاری خطرپذیر اولیه
۲	از ابتدای نمونه اولیه تا ورود به بازار	منابع سنتی	منابع بدهی/ استقراض بانکی	هزینه تحقیق و توسعه
			منابع تامین سرمایه/ انتشار سهام/ استقراض عمومی	سرمایه‌گذاری خطرپذیر
				کمک بلاعوض دولتی
۳	از ابتدای ورود به بازار تا رشد	منابع سنتی	منابع تامین سرمایه/ انتشار سهام/ استقراض عمومی	سرمایه‌گذاری خطرپذیر
				کمک بلاعوض دولتی
۴	از ابتدای رشد تا گسترش	منابع سنتی	منابع تامین سرمایه/ انتشار سهام/ استقراض عمومی	سرمایه‌گذاری خطرپذیر
				کمک بلاعوض دولتی
		منابع مالی جایگزین یا مکمل سنتی	تامین مالی مبتنی بر بدهی و دارایی‌ها
۵	از ابتدای گسترش تا بلوغ	منابع مالی جایگزین یا مکمل سنتی	تامین مالی مبتنی بر بدهی و دارایی‌ها

 

اخبار برگزیدهاقتصاد کلانصنعت و معدن