حامی‌پروری
میثم هاشم‌خانی * در دو ماه اخیر دولت و مجلس بر سر افزایش منابع بخش‌های مختلف بودجه به رقابت شدیدی برخاسته‌اند؛ از پافشاری دولت بر ماندگاری یا حتی افزایش حجم دلار ۴۲۰۰ تومانی برای واردات کالاهای اساسی گرفته تا اصرار مجلس بر افزایش حجم قیر رایگان و توزیع آن در میان پیمانکاران خاص. در این میان فروش اتومبیل با نرخ دولتی و بخت‌آزمایی خودرویی نیز به عنوان گونه‌های دیگری از اعطای یارانه‌های مخرب در اقتصاد پدیدار شده است. رقابت‌های سیاسی بین نهادهای تصمیم‌گیر اما به جای آنکه منجر به نقد رویه پرداخت یارانه در نظام اقتصادی ایران شود، به شکل تفاهم نانوشته‌ای درآمده که در آن اجرای طرح‌های یارانه‌ای دولت و مجلس مورد توافق طرفین قرار گرفته است.
طرح توزیع قیر رایگان یکی از همان سیاست‌هایی است که در آستانه تصویب از سوی نمایندگان مجلس قرار گرفته و چنانچه به مرحله اجرا برسد، سال آینده به اندازه کل یارانه نقدی رانت و یارانه سیاه در قالب قیر رایگان توزیع خواهد شد. همچنین با نهایی شدن مصوبه تخصیص دلار ۴۲۰۰ تومانی برای تامین کالاهای اساسی، در سال ۱۴۰۰ سه برابر یارانه نقدی، رانت و یارانه سیاه در قالب دلار ۴۲۰۰ توزیع خواهد شد.
به نظر می‌رسد در ۵۰ سال اخیر توزیع کالاهای مختلف با قیمت‌های متفاوت به یکی از سنت‌های رایج، مخرب و پرفساد در حوزه سیاستگذاری اقتصادی ایران تبدیل شده است. این سنت حکم می‌کند که یک کالای مشخص با یک قیمت مشخص در بازار با قیمتی کمتر از قیمت بازار و به بهانه حمایت از تولید و فقرا و توسعه مناطق محروم بین اشخاص خاص توزیع شود. به این ترتیب در طول این پنج دهه یک آزمایشگاه اقتصادی بزرگ به وسعت ایران وجود داشته که در آن کالاهای مختلف به دفعات متعدد و با نرخ‌های متفاوت به فروش رفته که نه‌تنها هیچ‌گاه اثری روی نرخ نهایی کالاها نداشته بلکه به افزایش قاچاق بسیاری از این کالاها به کشورهای همسایه نیز منجر شده است.
مورد مشابه آن دلار چندنرخی است که در نتیجه آن کالا با دلار ارزان وارد شده اما با قیمت دلار بازار آزاد به فروش رفته است. در عین حال مواد اولیه زیادی همچون ورق فولادی و یا سیمان نیز بارها با نرخ دولتی قیمت‌گذاری شده‌اند اما محصولی که ساخته شده، هیچ‌گاه تابع کنترل قیمت‌ها نبوده است. تجربه نشان داده زمانی که ورق فولادی با یک نرخ مشخص قیمت‌گذاری می‌شود بخش زیادی از خریداران ظرف فقط ۲۴ ساعت ورق فولادی خریداری‌شده را با نرخ‌های سه برابر به مصرف‌کنندگان واقعی فروخته‌اند؛ وضعیت مشابهی که در زمان قیمت‌گذاری سیمان و قیر نیز بارها تکرار شده است.
به نظر می‌رسد همه آنچه از سوی نهادهای تصمیم‌گیر اعلام می‌شود تنها برخاسته از رویکرد حامی‌پروری است؛ رویکردی که بر توزیع دلار ۴۲۰۰ تومانی، اعطای سیمان و ورق فولادی ارزان و تامین قیر رایگان اصرار می‌ورزد تا تامین رانت حاصل از این سیاست‌ها در بین حامیان مدعیان حمایت از مردم امکان‌پذیر شود، با این تفاوت که این منابع به جای برداشت مستقیم از منابع بیت‌المال برای توزیع در بین گروه‌های خاص، به شکل قیر رایگان و یا دلار ۴۲۰۰ تومانی و یا فولاد و سیمان ارزان به هدایت منابع به سمت نورچشمی‌ها منجر می‌شود.
* تحلیلگر مسائل اقتصادی
اخبار برگزیدهیادداشتلینک کوتاه :
