بررسی دسترس‌پذیری کانال‌های الکترونیکی ارائه خدمات بانکی برای معلولان با آسیب بینایی
علی محمدی * یکی از ضروریات زندگی دنیای کنونی، سهولت دسترسی به خدمات مالی بر بسترهای الکترونیکی از طریق بانک‌هاست. این موضوع تا آن حد حائز اهمیت است که تصور جامعه‌ای بدون آن غیر ممکن است. پول به معنای قدیمی آن در حال رنگ باختن است و بسیاری از تراکنش‌های مالی بر بستری فراهم شده به واسطه سامانه‌های بانکداری الکترونیکی به انجام می‌رسد.
این سامانه‌ها در انواع مختلفی خدمات خود را به جامعه عرضه می‌کنند و بسیاری بانک‌ها سعی دارند تا از کانال‌های مختلف و به واسطه این خدمات و ابزارهای ارائه شده از طریق آنها برای جلب مشتریان خود استفاده کنند. دستگاه‌های خودپرداز، دستگاه‌های پوز، درگاه‌های پرداخت الکترونیکی، سامانه‌های همراه‌بانک اینترنت‌بانک و تلفن‌بانک و… همه و همه ابزارهایی هستند که به مشتریان بانک‌ها امکان می‌دهند تا امور بانکی خود را با سهولت و بدون مراجعه به بانک به انجام رسانند. اما این ابزارها تا چه اندازه برای معلولان با آسیب بینایی قابل استفاده هستند؟ برای پاسخ به این سوال، بد نیست تا از نگاه یک معلول با آسیب بینایی به میزان دسترس‌پذیری هر یک نگاهی بیندازیم تا ببینیم این ابزارهای مختلف مبتنی بر فناوری‌های نوین تا چه اندازه می‌توانند، نیازهای کاربردی این افراد را برآورده کنند.
تلفن‌بانک:
تلفن‌بانک، یکی از ساده‌ترین و کاربردی‌ترین ابزارهای بانکی است که به دلیل ماهیت صوت‌محور آن، برای معلولان با آسیب بینایی از سهولت دسترسی بسیار بالایی برخوردار است و این معلولان به واسطه آن قادر خواهند بود، بسیاری نیازهای بانکی خود را برآورده کنند. با وجود این، سامانه‌های تلفن‌بانک در بسیاری موارد، دارای محدودیت هستند و برای نمونه در بسیاری بانک‌ها امکان انجام عملیات کارت به کارت در این سامانه‌ها وجود ندارد. این محدودیت سبب شده تا با وجود دسترس‌پذیری بالای آن، نیازهای بانکی این افراد از طریق آن به طور کامل برآورده نشود.
دستگاه خودپرداز (ATM)
دستگاه‌های خودپرداز، یکی از قدیمی‌ترین سامانه‌های بانکی خودکار هستند که به مشتری امکان می‌دهند، گروهی از فرآیندهای بانکی، نظیر انتقال وجه به کارت دیگران، دریافت پول نقد، پرداخت قبوض و نظایر آنها را به انجام رساند. اما این سامانه‌ها در اکثر موارد به نحوی طراحی نشده‌اند که کاربر نابینا بتواند از آنها استفاده کند.
در توضیح این مطلب باید گفت که مولفه‌های موجود در دستگاه‌های خودپرداز معمولا برمبنای نشانه‌های بصری عمل می‌کنند و این نشانه‌ها برای کاربر با آسیب بینایی در اکثر قریب به اتفاق موارد، غیرقابل درک و به‌کارگیری است. علاوه بر این در بسیاری موارد دستگاه فاقد توضیحات صوتی بوده و در صورت برخورداری از این توضیحات، آنها کمک شایانی به کاربر معلول نخواهند کرد. برای نمونه این توضیحات دربرگیرنده اعلام مبالغ دکمه‌های دستگاه نیستند یا کاربر در پنجره‌های مختلف موجود در صفحه نمایش دستگاه به توضیحات مورد نیاز دسترسی ندارد.
دستگاه‌های پوز
هنگامی که می‌خواهید، در یک فروشگاه خرید خود را حساب کنید، برای برداشت از کارت بانکی نیاز است، از طریق دستگاه‌های کارت‌خوان فروشگاهی موسوم به دستگاه پوز (POS) اطلاعات کارت خود را وارد کرده و خرید خود را تکمیل کنید. اما نکته قابل توجه در خصوص این دستگاه‌ها آن است که در طراحی آنها به معلولان با آسیب بینایی توجهی نشده و آنها فاقد نشانگرهای گویا برای اعلام مبالغ و سایر اعداد وارد شده به این افراد هستند.
درگاه‌های پرداخت اینترنتی
یکی از لازمه‌های یک خرید اینترنتی موفق، آن است که در پایان فرآیند خرید به یک درگاه اینترنتی مرتبط با یکی از بانک‌های کشور متصل شوید و با ثبت مشخصات کارت بانکی خود، رمز پویا درخواست کرده و پس از درج آن و همچنین حل معمای تصویری ارائه شده توسط آن درگاه خرید خود را تمام کنید. نکته کلیدی در اینجا و در مورد تمامی درگاه‌های پرداخت حل همین معمای گرافیکی است. این معماها که در اصطلاح فنی به آنها Captcha گفته می‌شوند، عموما با این هدف طراحی شده‌اند که از نفوذ بدافزارها و عمل مجرمانه سرقت اطلاعات هویتی افراد به واسطه ر.بات‌های نرم‌افزاری جلوگیری کنند. اما این رمزهای گرافیکی برای افراد دارای معلولیت با آسیب بینایی در اکثر موارد غیرقابل حل هستند، زیرا نرم‌افزارهای صفحه‌خوان آنها از درک این اجزای گرافیکی عاجز است و به همین دلیل هم کاربر نابینا یا کم‌بینا نمی‌تواند درکی از آنها داشته باشد و در جهت حلشان قدم بردارد. به همین جهت هم در فرآیند خرید با مشکل مواجه می‌شود.
سامانه‌های اینترنت‌بانک و همراه‌بانک
این سامانه‌ها در بین بانک‌های مختلف کشور، دارای رتبه‌های متفاوتی به لحاظ دسترس‌پذیری هستند و بعضی از آنها، با رعایت اصول دسترس‌پذیری طراحی شده‌اند، حال آن که در مواردی کاربر با آسیب بینایی در استفاده از آنها با مشکل مواجه خواهد بود، ضمن آن که مساله کدهای امنیتی گرافیکی که در مورد درگاه‌های اینترنتی ذکر شد در اینجا هم برای کاربران چالش‌زاست. نکته مهم آن است که در صورت دسترس‌پذیر نبودن این سامانه‌ها کاربر نابینا یا کم‌بینا با مشکلات مختلفی روبه‌رو خواهد شد. زیرا در بسیاری موارد و به دلایل مختلف فرد مجبور به استفاده از خدمات یک بانک مشخص خواهد بود و امکان جایگزینی آن با بانک دیگر نیز عملا وجود نخواهد داشت.
نرم‌افزارهای پرداخت
در سال‌های اخیر، شرکت‌های نوپا در خدمات بانکی نسبت به توسعه برنامه‌های کاربردی تلفن‌همراه برای انجام امور مرتبط با تراکنش‌های بانکی نظیر انجام خدمات کارت و سپرده اقدام کرده‌اند که در مواردی، انجام بسیاری از امور دشوار بانکی را برای کاربران با معلولیت آسیب بینایی تسهیل کرده‌اند. البته همانند موارد پیش‌گفته، این برنامه‌ها نیز با سطوح دسترس‌پذیری متفاوت طراحی شده‌اند و کاربران نابینا یا کم‌بینا در استفاده از آنها به یک اندازه راحت نیستند. اما خوشبختانه در بسیاری موارد، این امکان برای کاربر وجود دارد تا بدون وابستگی به یک بانک خاص از خدمات ارائه شده به واسطه این برنامه‌ها بهره‌مند شود که این امر امکان انتخاب دسترس‌پذیرترین برنامک را به وی می‌دهد.
نکته پایانی
ارائه خدمات به صورت برخط کمک شایانی را به افراد معلول با آسیب بینایی به همراه خواهد داشت. این شکل از ارائه خدمات به این افراد امکان می‌دهد تا با حذف ترددهای شهری غیرضرور و در مواردی دشوار، نیازهای کاری خود را برطرف سازند. در خصوص عملیات بانکی و به دلیل فراگیری استفاده، ارائه خدمات مرتبط بر بستر فناوری اطلاعات بسیار مفید خواهد بود. این امر زمانی نهایت اثربخشی خود را خواهد داشت که به شکلی دسترس‌پذیر برای این افراد ایجاد شده باشد.
اخبار برگزیدهیادداشتلینک کوتاه :
