ایران و ترکیه؛ منافع ژئواستراتژیک روسیه

محمود اشرفی *جنگ، پایان دیپلماسی است و صلح، پایان جنگ آغاز دیپلماسی. پس ماندگاری دیپلماسی و صلح خردمندانه‌تر است. باید از جنگ که دور باطلی است گریخت اما این به معنای فراموشی منافع ملی نیست‌. ایرانیان نشان داده‌اند که در تاریخ پرافتخار خود مردمانی صلح‌طلب بوده‌اند. ایرانیان برای جلوگیری از تنش و حفظ صلح به گذشته رجوع نمی‌کنند.

مثال نزدیک این مورد، گذر از حقوق تاریخی خود بر سرزمین‌هایی بوده که براساس معاهده‌های گلستان و ترکمن چای از سرزمین مادری جدا شده است. اما این روزها برخی کنش‌های سیاسی و نظامی در فرادست ارس را ایرانیان برنمی‌تابند. اکنون ترکیه کانون تنش‌زایی منطقه قفقاز شده است. جمهوری آذربایجان به مثابه تیول این کشور مجری و بلندگوی سیاست‌های نابخردانه حکومت آنکارا است. ترکیه درصدد برهم زدن موازنه قوا در منطقه از طریق ایجاد تغییرات ژئوپلیتیک است. تغییراتی که منافع ملی ایران را هدف گرفته است.

ترکیه در این راه حتی روی هم‌پیمانی با کشور‌های حوزه مدیترانه حساب می‌کند. این در حالی است که فشار‌های سیاسی و نظامی بر این‌گونه کشورها آنها را ناگزیر به تلاش در راه‌ صلح کرده و هیچ‌گاه تمایلی به درگیر کردن خود در مناقشه جدید در دوردست ندارد. ترکیه در سال‌های گذشته نه سر سازش با کرد داشته و نه ارمنی و مدار تفکرات سیاسی حاکمان این کشور تنها گرد تفکرات واپس‌گرایانه نژادپرستی چرخش کرده است. اقداماتی از قبیل کشیدن دیوار مرزی و وجود درگیری‌های قومی و جدایی‌طلبانه در ترکیه و تهدیدات منافع ترکیه در مرزهایش با سوریه دلایل عدم تمایل دولت آنکارا در مشارکت جدی در هرگونه کانون بحران و عملیات نطامی جدید است.

جمهوری آذربایجان همواره بر کمک نظامی غیرمستقیم و تسلیحاتی حساب کرده است، اما آسیب‌پذیری این کشور نواحداث از دریا و خشکی و به ویژه از سوی ارمنستان؛ تصمیم‌سازان باکو را از هرگونه درگیری بازمی‌دارد. بنابراین در آینده در سرزمین‌های بالادست و پایین‌دست ارس برخوردهای خشن و نظامی را شاهد نخواهیم بود. اما این بدان مفهوم نیست که ایران آمادگی برای دفاع از تمامیت ارضی خود و منافع ژئوپلیتیک کشور را نداشته باشد. اما در این میان آنچه اهمیت بسیار دارد نقش روسیه است. در حال حاضر جمهوری آذربایجان تنها راه را بر کامیون‌های ایران نبسته بلکه این اقدام به معنای ایجاد مانع در راه‌ منافع ژئواستراتژیک روسیه است. روسیه این بار همانند درگیری نظامی اخیر ارمنستان و جمهوری آذربایجان با این جمهوری مماشات نخواهد کرد. گذرگاه‌های استراتژیک برای روسیه اهمیت ژئوپلیتیکی زیادی دارد. تنش کنونی جنوب قفقاز گسترش و اثرات استراتژیکی فراتر از سرزمین‌های فرادست و پایین‌دست ارس دارد.

* روزنامه‌نگار