مرگ سالیانه ۱۲ نفر در معادن زغال

به گزارش جهان صنعت نیوز:  کمتر از یک هفته پیش بود که گازگرفتگی در معدن دامغان دوباره جان یک کارگر را گرفت. حمید صالحی رییس اداره صنعت، معدن و تجارت دامغان در این رابطه گفته که با توجه به متروکه بودن معدن، این کارگر بدون هماهنگی با مسوول، وارد معدن شده که به دلیل متروکه بودن و عدم تهویه، دچار گازگرفتگی شده است. همچنین در اردیبهشت‌ماه امسال ۲ معدنچی بر اثر ریزش آوار تونل ۴۲ معدن زغال‌سنگ طزره دامغان جان خود را از دست دادند و ۲۷ تیرماه نیز، ریزش تونل در معدن مرکزی کلاریز طزره دامغان، جان یک کارگر را گرفت.

بر اساس آمارها،‌ متاسفانه در معادن زغال‌سنگ به صورت میانگین هر ماه یک نفر فوت شده است. روزنامه جهان صنعت در این گزارش به بررسی و ارزیابی ریسک و حساسیت حوادث ناشی از استخراج معادن زغال‌سنگ کشور در مدت ۱۰ سال یعنی از سال ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۷ پرداخته است. این بررسی نشان می‌دهد که در این مدت تعداد ۴۶۶ نفر از کارگران در معادن ایران و تعداد ۱۲۰ نفر در معادن زغال‌سنگ، جان خود را از دست داده‌اند که به طور میانگین ۴۶.۶ درصد فوت شدگان مربوط به معادن زغال بوده و به طور میانگین هر سال ۱۲ نفر در این معادن جان خود را از دست می‌دهند.

ریزش کمربالای کارگاه استخراج

در همین خصوص مسعود فتوت کارشناس رسمی دادگستری در امور معادن با اشاره به اینکه بیشترین حوادث در معادن زغال‌سنگ رخ داده است، به «جهان صنعت» گفت: بیشترین حوادث بر اثر ریزش کمربالای کارگاه استخراج به دلیل عدم رعایت ساپورت آن (شامل عمق برش استخراج، ابعاد ستون، جرز و سرلا و جرزبندی در کارگاه استخراج)‌، محدودیت فضای کاری و فعالیت همزمان نیروهای انسانی رخ داده است. به عنوان مثال در یک کارگاه استخراج نیمه سنتی به ابعاد ۱۰۰ متر طول کارگاه، ۲ متر ارتفاع زغال و ۲ متر فاصله ستون تا لایه زغال؛ تعداد ۲۴ نفر کارگر مشغول کار هستند که به ازای هر نفر ۰۶/۰ متر مربع فضا در اختیار است بنابراین شرایط بسیار سخت و خطرناک است.

او با اشاره به آمارهای مرگ و میر در معادن زغال‌سنگ کشور گفت: در طول دوره ده ساله مورد بررسی یعنی از سال ۸۸ تا ۹۷ تعداد ۴۶۶ نفر از کارگران در معادن ایران و تعداد ۱۲۰ نفر در معادن زغال‌سنگ جان خود را از دست داده‌اند. به این ترتیب حدود ۷/۲۵ درصد فوتی‌ها مربوط به معادن زغال‌سنگ است که بطور میانگین به ترتیب۶/۴۶ درصد و ۱۲ نفر در هر سال جان خود را از دست داده‌اند. طوری که می‌توان گفت در معادن زغال‌سنگ از سال ۱۳۸۸ الی ۱۳۹۷ به صورت میانگین هر ماه یک نفر فوت شده است.

این  کارشناس ارشد استخراج مواد معدنی ادامه داد:‌ مهمترین مخاطرات برای استخراج معادن زغال‌سنگ شامل انفجار، برق گرفتگی و شوک الکتریکی، آوار و تخریب و سقوط اشخاص، تصادف و برخورد و حوادث ماشین آلات معدنی و تماس با اشیای تیز و برنده است. با توجه به مخاطرات در نظر گرفته شده، مشخص می‌شود که مخاطرات مربوط به انفجار با ریسک ۴ (بین ۱ تا ۶) از سطح ریسک بالایی برخوردار است و در صورت عدم کنترل و ایجاد پیامد آن می‌تواند جان افراد را بگیرد.

فتوت با اشاره به مثالی گفت: در سال ۹۸ تعداد ۴۱ نفر در معادن جان خود را از دست داده‌اند که سهم معادن زغال‌سنگ ۲۲ نفر است. این وضعیت اسفناک باعث به صدا درآمدن زنگ خطر برای مدیریت و ایمنی معادن ایران و همچنین سازمان‌ها و ارگان‌های ذیربط شده است.

محدودیت‌های عملیاتی

این  کارشناس ارشد استخراج مواد معدنی درباره اینکه شرایط متفاوت معادن زغال‌سنگ نسبت به دیگر معادن چیست، گفت: فعالیت معدنی در معادن زیرزمینی زغال‌سنگ در مقایسه با سایر فعالیت‌های معدنی دارای تفاوت‌هایی است که ناشی از ماهیت و شرایط حاکم بر کار در این معادن است. در معادن زغال‌سنگ به دلیل سایر محدودیت‌های عملیاتی همچون  تجمع گرد زغال در هوای معدن و پتانسیل انفجار ناشی از آن، وجود گاز متان در لایه‌های زغالی و به تبع آن احتمال انفجار گاز متان، سفره‌های آب زیرزمینی، نور ناکافی محیطی و شیب زیاد لایه‌های زغالی شرایط سختی را از نظر ایمنی در عملیات استخراج، پیش روی معدن‌کاران قرار می‌دهد.

او ادامه داد: به این ترتیب وجود تجهیزات خاص مورد استفاده در کارگاه‌های استخراج و دیگر محیط‌های کاری در این معادن از یک سو و نیاز به سیستم‌های تهویه، بارگیری و باربری و شرایط پایدارسازی و تحکیم ویژه در این مکان‌ها از سوی دیگر، شرایط کاری متفاوتی را نسبت به سایر فعالیت‌های کاری ایجاد می‌کند.

عدم نهادینه شدن قوانین و دستورالعمل‌های ایمنی

این  کارشناس ارشد استخراج مواد معدنی درباره این سوال که  عدم نهادینه شدن قوانین و دستورالعمل‌های ایمنی چه تاثیری بر افزایش مشکلات معادن زغال‌سنگ کشور گذاشته است،‌گفت: درواقع عدم داشتن واحد HSE در معادن کوچک مقیاس و متوسط با ظرفیت تولید پایین و عدم توجه کارفرمایان به مسایل ایمنی و آموزش به دلیل تفاوت فاحش بین قیمت زغال‌سنگ در بازار داخلی با قیمت بازارهای جهانی‌، عدم مکانیزاسیون معادن و استخراج روش‌های سنتی موجب بروز حوادث بسیاری شده است.

فتوت در ادامه به ضعف تخصص میان کارگران معدن اشاره و بیان کرد: تجربیات تلخ حاصل از بررسی حوادث معادن زغال‌سنگ در دوره ده ساله و تکرار این حواث را میتوان مدیریت کرد، اما به‌طور خلاصه بخش اعظم نیروی کار معادن، کارگران ساده‌ای هستند که حتی از ابتدایی ترین آموزش‌ها برخوردار نبوده و تمام امور مربوط به معدن را به صورت تجربی فرا گرفته‌اند.

مشکل سیستم‌های سنتی

این  کارشناس رسمی دادگستری در امور معادن درباره اهمیت معادن زغال‌سنگ و به روز بودن در مقابله با حوادث این دسته از معادن گفت: اهمیت این ماده معدنی چندین قرن قبل از میلاد مسیح شناخته شده بود اما برای نخستین‌بار چینی‌ها از آن به عنوان سوخت استفاده کردند. مارکوپلو در سال ۱۲۸۰ میلادی از زغال‌سنگ به عنوان یکی از عجایب،یاد کرده و نام آنتراکس را که در زبان یونانی، جسم سوزنده و شعله ور معنی می‌دهد، مطرح و بعدها نام آنتراسیت از آن مشتق شده است.

او تصریح کرد: با افزایش  فعالیت‌های صنعتی و گسترش فناوری و افزایش کاربرد ماشین‌آلات، روند بروز حوادث در محیط های صنعتی هم افزایش یافته است. در سیستم های سنتی، پس از وقوع حوادث و بروز خسارات جبران ناپذیر، اقدام به بررسی علل حوادث شده و  سپس نقایص  مورد توجه قرار می‌گیرد. درحالی که در کشورهای مدرن امروزه به دلیل وجود انواع مختلف روش‌های شناسایی خطرات و ارزیابی ریسک، قبل از وقوع حوادث می‌توان نقاط حادثه خیز و بحرانی را مشخص کرد و نسبت به پیشگیری از وقوع حوادث و کنترل آنها اقدام کرد.

این  کارشناس رسمی دادگستری در امور معادن ادامه داد: کلیه فعالیت‌های تولیدی و صنعتی نیازمند الزاماتی است که قصور از هر کدام می تواند به بروز پیامدهای ناخواسته‌ای در قالب جراحات به پرسنل و مشتریان داخلی و خارجی و محصولات تولیدی وارد شود.

میزان ذخایر زغال‌سنگ ایران

طبق آخرین آمار میزان ذخایر قطعی زغال‌سنگ ایران۱/۱ میلیارد تن، ذخایر احتمالی آن ۷/۱ میلیارد تن و میزان ذخایر زمین‌شناسی نیز در حدود ١۴ میلیارد تن برآورد شده است. بر این مبنا، ایران به عنوان بزرگترین دارنده ذخایر زغال‌سنگ خاورمیانه، از نظر ذخایر قطعی زغال‌سنگ در رتبه٢۶و بر اساس میزان کلی ذخایر در رتبه ١٢ مخازن زغال‌سنگ جهان قرار دارد.

زغال‌های ایران در سه محدوده البرز (شامل سه ناحیه البرز غربی، البرز مرکزی و البرز شرقی)، طبس (شامل چهار ناحیه پروده، نایبند، مزینو و آبدوغی) و کرمان (شامل دو ناحیه درون ناودیس و بیرون ناودیس) پراکنده است که ۵۵ درصد ذخایر شناخته شده ایران در ناحیه طبس قرار دارد. در جدول ۱ میزان ذخایر قطعی ایران به تفکیک استان ارائه شده است.

باید گفت که معدن بی‌تردید یکی از منابع مادر و مهم هر کشوری است. هر چند ممکن است، سهم معادن در تولید ناخالص ملی به ظاهر کم باشد، اما رونق آن در افزایش میزان تولید صنایع دیگر تاثیر گسترده‌ای دارد چراکه بسیاری از صنایع به آن وابسته‌اند. توجه خاص به معادن، تاثیر قابل ملاحظه‌ای بر وضعیت اقتصادی کشور می‌گذارد. در ایران این موضوع اهمیت بیشتری دارد زیرا رونق معادن اقتصاد کشور را از حالت تک محصولی خارج می‌کند.

توجه به منابع انسانی و حفظ ایمنی آنها از آن جهت کلیدی است که بدون نیروی انسانی نمی توان کاری را از پیش برد. امروز کارکنان معادن زغال‌سنگ از دسته معادن زیرزمینی بیشترین آسیب را می‌بینند. بنابراین انتظار است که دولت و وزارتخانه قوانین شفاف و کامل تری را برای افزایش ایمنی این دسته از معادن و حفظ جان نیروی انسانی به کار ببرند.