سپندارمذگان در آینه تاریخ
به گزارش جهان صنعت نیوز: خانواده‌های ایرانیان باستان در این روز به رسم قدردانی از همسران و بانوان خانواده، هدایایی را برای آنها تدارک دیده و ضمن تشکر از زحمات یک‌ساله‌شان به آنها اهدا می‌کردند.در این روز زنان لباس نو می‌پوشیدند و البته از انجام کار در خانه هم معاف می‌شدند تا برای یک روز هم که شده مردان و پسران خانواده وظایف جاری ایشان را برعهده بگیرند.
برای بررسی بیشتر ریشه‌های فرهنگی و تاریخی این آیین باستانی با «محمدعلی عزت‌زاده» عضو هیات‌مدیره و دبیر انجمن ایران‌شانسی ایران مصاحبه‌ای ترتیب دادیم.
وی بر این نظر است که بزرگداشت این روز در آیین ایرانیان، حتی پیش از زردشت نیز وجود داشته است و وجود یک روز خاص برای تجلیل از مقام زن در تاریخ ما را گواهی بر اهمیت و جایگاه شاخص زن در گذشته‌های دور ایران می‌داند.
ریشه‌های تاریخی
برخی صاحب‌نظران ریشه‌های تاریخی جشن سپندارمذگان را به دوران هخامنشیان و برخی به ظهور زردشت و حتی پیش از آن نسبت می‌دهند و زمان دقیقی در این خصوص ذکر نشده است.
دبیر انجمن ایران‌شناسی در مورد ریشه‌های تاریخی این جشن به «جهان‌صنعت» گفت: زمان برگزاری آن خیلی پیش از پیدایش سلسله‌های تاریخی بوده است. اولین سلسله ایران هخامنشیان است که قطعا پیدایش دین زردشت پیش از آن بوده است و ایزدان و جشن‌های مربوط به آنها مربوط به حتی پیش از زردشت می‌شود.
وی در مورد علت نامگذاری و ریشه‌های تاریخی جشن سپندارمذگان نیز اشاره داشت: جشن سپندارمذگان جشنی است که یکی از دوازده جشن ماهانه در سال است. طبق سنت ایرانی هنگامی که نام ماه‌ها و نام روزها مطابقت پیدا می‌کرده، جشن برگزار می‌شده است. داستان از این قرار است که ۱۲ ماه سال به نام ۱۲ ایزد نامگذاری شده است. این تقسیم‌بندی در باور ایرانیان باستان حتی پیش از زردشت وجود داشته است و با ظهور زردشت او این موضوع را مطرح می‌کند که این ایزدان تجلیات خداوند یکتا هستند. به این ترتیب زردشت شش ایزد از آنها را که خود برجسته‌تر می‌دانسته جدا کرده و برتری داده و بر روی آنها نام امشاسپندان گذارده است. در بعضی منابع این‌طور اشاره می‌شود که در کنار خداوند یکتا یعنی اهورامزدا هفت امشاسپند داریم.
عزت‌زاده افزود: نام ۱۲ ماه سال از این شش امشاسپند و شش ایزد دیگر به جز اهورامزدا تشکیل شده است. نام روزهای ماه نیز از ۲۸ ایزد تشکیل شده است که دوازده مورد آنها همین‌هایی هستند که نام روزهای ماه را دارند، یکی از آنها هرمز یا همان اهورامزداست و ۱۵ ایزد دیگر نیز داریم؛ از این میان ایزد دین یا «دئنا» نام سه روز ماه است.
وی در خصوص علت شناخته شدن این روز به نام سپندارمذگان نیز خاطرنشان کرد: نام روز پنجم هر ماه و ماه دوازدهم سال هردو اسفند بوده، بنابراین پنجم اسفند (به سبب این تلاقی) جشن اسفندگان است. نام امشاسپندی که این ماه نامش از آن گرفته شده «سپنته آرمئیتی» بوده که نهایتا با تغییر و تحولاتی به سپندارمذ تغییر یافته است. در نهایت نیز تبدیل به اسفند شده و ادامه آن حذف شده است و در دوره کنونی ما به نام اسفند می‌شناسیم. بنابراین ما می‌توانیم این ماه را اسفندگان بنامیم که با گفت‌و‌گوی امروزمان شباهت بیشتری داشته باشد.
مقام برجسته زن در تاریخ ایران
اختصاص یک روز خاص به زنان و برگزاری جشن برای آن، می‌تواند نشان از مقام بالای زن در گذشته‌های دور ایران داشته باشد و به تعبیر برخی از صاحب‌نظران حتی می‌توان آن را نشانی از برابری میان مرد و زن در تاریخ ایران دانست.
دبیر انجمن ایران‌شناسی در خصوص اینکه آیا می‌توان از وجود یک روز ویژه برای زنان در گذشته‌های دور ایرانیان به این نتیجه رسید که نوعی برابری جنسیتی در تاریخ ما وجود داشته یا خیر گفت: برداشت شخصی من این است که در طول تاریخ مقام زنان در ایران نسبت به تمدن‌های دیگر مقام بالاتری بوده است و همین جشن هم نشان‌دهنده این امر است.
وی با اشاره به برابری ایزدهای مذکر و مونث افزود: «سپنته آرمئیتی» که در نهایت به اسفند تبدیل شده است ایزد موکل بر زمین یا ایزد نگهبان زمین بوده و ایزد بانو شمرده می‌شده است. در واقع سه ایزد از ایزدهایی که ذکر آن رفت ایزدبانو بوده و سه ایزد دیگر نرینه بوده‌اند. هر کدام از هفت امشاسپند با احتساب خود اهورامزدا در یکی از آفرینش‌های هفت‌گانه خداوند نگاهبان یا موکل بوده‌اند. اهورامزدا موکل بر انسان بوده و خداوند یکتا است و موکل زمین سپنته آرمئیتی بوده است.
عزت‌زاده در مورد اینکه چرا زن و زمین در این روز توامان مورد توجه هستند نیز گفت: در فرهنگ ایرانی، زمین را با نام مادر زمین می‌خوانیم و سرزمین را مام میهن می‌خوانیم؛ در فارسی امروز مونث (برای اسامی) نداریم اما در گذشته که داشته‌ایم زمین مونث بوده است. خصلت زمین باروری است و همه چیز از زمین به وجود می‌آید که به باورهایی در زمینه آفرینش در دین زردشتی و باورهای قدیمی ایرانی مربوط می‌شود.
وی افزود: در این روز به مقام زن و ارزش زمین و باروری ارج گذاشته می‌شده است. به تدریج با توجه به اینکه مهر و دلداگی را در مادر سراغ داریم این موارد هم به آن افزوده شده است. بنابراین می‌توان گفت در سپندارمذگان ارج‌داشت زن، زمین و دلدادگی مورد توجه است.
مراسم جشن سپندارمذگان
در حال حضر زردشیان در هنگام جشن سپندارمذگان آیین و مراسمی خاصی برگزار می‌کنند که البته با آنچه در تاریخ ذکر شده تفاوت‌هایی دارد.
دبیر انجمن ایران‌شناسی ایران در خصوص اینکه در این روز چه کاری انجام می‌شده و چه رسومی وجود داشته است به «جهان‌صنعت» گفت: آنچه که امروز توسط زردشتیان در این روز انجام می‌شود تفاوت‌های زیادی با آنچه که ۸۰ سال پیش صورت می‌گرفته داشته و نیز تفاوت زیادی با آنچه ابوریحان بیرونی در آثار الباقیه اشاره کرده دارد. ابوریحان بیرونی این روز را مردگیران نامیده و منظور این بوده که مردان از زنان هدیه می‌گرفتند. آنچه که مشخص، ثابت و مشترک بوده این است که در این روز به بانوان توجه می‌شده است، به آنها هدایایی اهدا شده و احترام می‌گذاشته‌اند.
وی در خصوص کم و کیف جشن و مراسم سپندارمذگان می‌گوید: برای سپندارمذگان یک جشن خانوادگی داریم و جشن مشترک بزرگ برگزار نمی‌شده است البته ممکن است در گذشته در روستاها جشن‌های مشترکی نیز برگزار شده باشد.
عزت‌زاده با اشاره به کتاب پروفسور «مری بویس» و نکاتی که وی در خصوص جشن سپندارمذگان آورده گفت: مری بویس در سفری که به ایران داشته یک سال با زردشتیان روستاهای یزد زندگی کرده و ذکر می‌کند در آن زمان (زردشتیان) به صحرا می‌رفتند و جانوران آسیب‌رسان و موذی را می‌کشتند. اینها باورهایی بوده که در دین زردشتی وجود داشته اما الان دیگر تا آنجا که من اطلاع دارم چنین باورهایی وجود ندارد. آداب مشترکی که (در گذر زمان) وجود دارد شامل هدیه دادن به بانوان و ارج نهادن به آنها است.
اجتماعی و فرهنگیاخبار برگزیدهخواندنیلینک کوتاه :
