اسرار قدیمی‌ترین گورستان عصر آهن ایران
به گزارش جهان صنعت نیوز: در بررسی‌های صورت‌گرفته مشخص شده مردگان دفن‌شده در این گورستان ژنتیکشان با ایرانی‌های باستان متفاوت است و اشتراکات ژنتیکی با ساکنان باستانی اوکراین و شمال تاجیکستان دارند.از سوی دیگر اگرچه دفن حیوانات، زیورآلات و ظروف سفالی در کنار مردگان این گورستان گواه از اعتقاد آنها به جهان پس از مرگ دارد، اما همچنان آیین و رسوم آنها برای ما ناشناخته است.
در پنج سال اخیر پژوهش‌های بسیاری در خصوص گورستان قره‌تپه سگزآباد انجام شده و بیش از ۲۰ پایان‌نامه هم در مورد آن ارائه شده است.
برای آنکه در جریان نتایج جدیدترین کاوش‌ها، تحقیقات و پژوهش‌های صورت‌گرفته بر روی گورهای قره‌تپه قرار گیریم، مصاحبه‌ای با مصطفی ده‌پهلوان سرپرست هیات باستان‌شناسی گورهای باستانی سگزآباد ترتیب دادیم که مشروح آن در پی می‌آید.
– تاکنون چه اقدامات پژوهشی در خصوص گورهای باستانی قره‌تپه سگزآباد قزوین انجام شده است؟ آیا مشخص شده است که مردم این منطقه در زمان چه سلسله‌ای می‌زیستند؟ چه اطلاعاتی از کاوش‌های قره‌تپه به دست آمده است؟
در گورستان عصر آهن ۲و۳ که در منطقه قره‌تپه سگزآباد قزوین واقع شده است، فعالیت‌های پژوهشی زیادی تا به امروز انجام شده است. از سال ۱۳۹۵ تا سال ۱۴۰۰ هر تابستان، کاوش‌های مستمری در این گورستان انجام داده‌ایم.
تاکنون یک فضای حدودا ۳۰۰متری از این گورستان ۲۰ هکتاری را کاوش کرده‌ایم و آثار تاریخی کشف‌شده را به موزه شهر قزوین تحویل داده‌ایم. بقایای استخوانی یافته‌شده نیز برای انجام امور آزمایشگاهی، پژوهشی و مطالعاتی به تهران آورده شده است. همچنین تاکنون ۲۳ پایان‌نامه و رساله دکتری در رشته باستان‌شناسی و رشته‌های دیگر روی آثار و مواد به دست‌آمده از این گورستان نوشته شده است.
بخشی از مواد یافت‌شده در این محوطه تاریخی نمونه‌برداری شده است؛ بقایای استخوانی نیز نمونه‌برداری شده‌اند و به موسسه باستان‌شناسی دانشگاه ورشو لهستان فرستاده شده‌اند تا آنالیزهایی در حوزه‌های ایزوتوپ‌های پایدار روی آنها انجام شود.
این آزمایشات می‌تواند مسائل زیادی را برای ما روشن کند و دکتر «آرکادیوش سولتشیاک» یکی از استادان موسسه باستان‌شناسی دانشگاه ورشوی لهستان دارد روی این موضوع کار می‌کند. در کنار آن دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه تهران هم روی بقایای انسانی، بقایای جانوری و بقایای گیاهی این مجموعه، پایان‌نامه‌هایی را می‌گذرانند و برخی دفاع کرده و مقالاتی هم در این زمینه منتشر کرده‌اند.
همچنین در حال آماده‌سازی هشت جلد کتاب از نتایج ۳۰۰ متر کاوش انجام‌شده در گورستان هستیم. باید خدمتتان عرض کنم بحث پژوهش‌های این گورستان همچنان داغ است و هر روز این مجموعه تاریخی از منظر جدیدی بررسی می‌شود.
– گفته می‌شود نتایج آزمایشات نشان داده ساکنان قره‌تپه با مردمان فلات ایران تفاوت‌های ژنتیکی زیادی دارند؛ این تفاوت‌ها به چه شکل است و مردم ساکن در این منطقه متعلق به چه قومی بوده‌اند؟ آیین آنها چه بوده است؟
در سال ۱۳۹۶ آزمایشگاه ژنتیک «نور» وابسته به بیمارستان «بقیه‌الله»، چهار نمونه استخراج دی‌ان‌ای از اسکلت‌ها داشتند که دو نمونه موفقیت‌آمیز بود. این دو نمونه مربوط به گروهD4 هستند. البته هنوز نتایج آزمایش منتشر نشده است و نیاز به آنالیزهای بیشتری وجود دارد. جالب است بدانید که دی‌ان‌ای استخراج‌شده که مربوط به گروهD4 است تاکنون میان هاپلوگروپ‌های ژنی باستانی که در ایران یافت شده است و روی آنها آزمایش صورت گرفته، وجود نداشته است.
بنابراین احتمالا افراد دفن‌شده در این گورستان گونه نادری بوده‌اند و ممکن است متعلق به قوم خاصی باشند؛ نمونه‌های پیوندی این هاپلوگروپ در منطقه اوکراین و شمال تاجیکستان دیده شده است.
در مورد اینکه مردمان دفن‌شده در این گورستان مربوط به چه قومی بوده‌اند نیز باید بگویم تاریخ زیستشان به ۱۰۵۰ تا ۸۰۰ پیش از میلاد مسیح برمی‌گردد. در این دوران کتیبه، دست‌نوشته و مورخی که گزارشی داده باشد نداریم تا بتوانیم تشخیص دهیم که اینها چه قومی بوده‌اند. چون دوره آنها پیش از پیدایش آیین زرتشت بوده است لذا نمی‌دانیم که دین آنها چه بوده است و از کدام آیین پیش از اسلام پیروی می‌کرده‌اند. در نتیجه تا به امروز نتوانسته‌ایم آیین این مردمان را به طور قاطع تبیین و مشخص کنیم.
– گفته می‌شود در این منطقه دفن اجساد حیوانات در کنار مردگان صورت گرفته است؛ علت این کار چه بوده است و این مراسم آیینی تدفین با مراسم تدفین کدام آیین مطابقت دارد؟
در گورستان قره‌تپه در کنار گورها بدون استثنا گورنهاده داریم. به این گورنهاده‌ها اشیای تدفینی و هدایای تدفینی نیز گفته می‌شود. این اشیا شامل ظروف سفالی مختلف با کاربری‌های متفاوت، جنگ‌افزارها و زیورآلات گوناگون بوده‌اند که از جنس مفرغ و یا فلز آنتیموان ساخته شده‌اند.
خوشبختانه در این گورستان نقره و طلا نداریم که اگر بود تاکنون این گورستان توسط افراد سودجو ویران شده بود. مهره‌های صدفی از صدف‌های آب‌های گرم هم در این گورستان وجود دارد که نشان از دادوستد می‌دهد. مهرهای استوانه‌ای که برخی محلی و برخی مشابه سبک‌های آشوری هستند و نمونه‌های زیادی از آنها در عراق امروزی به دست آمده نیز در این گورستان کشف شده است.
به دلیل وجود زیورآلات، حدس می‌زنیم که مردگان گورستان قره‌تپه احتمالا با لباس دفن شده‌اند. البته این لباس‌ها به دلیل اینکه از مواد آلی ساخته شده‌اند در خاک تجزیه شده و از بین رفته‌اند. بر اساس آنچه ذکر کردم باور ما بر این است که اینها اعتقاد به دنیای پس از مرگ داشته‌اند و حدس می‌زنیم درون ظروفی که در گور می‌گذاشتند مواد خوراکی قرار می‌دادند.
در کاوش‌های سال ۱۴۰۰ متوجه شدیم برخی از بقایای جانوری ناقص است. یعنی اگر این امکان فراهم نبوده که یک حیوان را کامل (در گور) بگذارند، تکه گوشتی از حیوان را داخل ظرفی گذاشته و آن را در گور نهاده‌اند. بی‌شک مایعات، آب، شیر و میوه‌جات هم در گور می‌گذاشته‌اند. در نظر داشته باشید که برخی از اشیای کشف‌شده «شان زا» هستند و برای پرستیژ استفاده می‌شده‌اند و زیورآلاتی که در گورها قرار می‌گرفته از آن جمله هستند.
یکی از ویژگی‌های خاص این گورستان وجود بقایای استخوان‌های کودک و نوجوان و حتی بقایای نوزاد و جنین در آن است. این استخوان‌ها به دلیل شرایط مساعد خاک سالم باقی مانده‌اند و در حال انجام تحقیقات و پژوهش‌هایی روی آنها هستیم.
در خصوص بقایای جانوری بیشتر استخوان‌های بز و گوسفند را داریم که عموما نابالغ هستند؛ همچنین بقایای شتر به صورت ناقص به دست آمده است. بقایای شتر کشف شده مربوط به شتر تک‌کوهان است و از نژاد شتر دو‌کوهانی که در شمال شرق ایران زندگی می‌کند نیست.
در سال جاری بقایای پنج اسب را نیز به دست آوردیم که داریم روی آنها کار می‌کنیم تا مشخص شود چه نوع اسب‌سانی هستند.
نکته جالبی که در خصوص گورها باید بگویم آن است که چیزی حدود ۸۰درصد آنها جهتشان شرقی-غربی است یعنی در مسیر طلوع و غروب خورشید قرار دارند. لذا این موضوع ممکن است به باورهای این مردم مربوط شود اما گورهایی در جهت‌های شمالی و جنوبی نیز داشته‌ایم.
همچنین در گورستان شرقی پنج لایه گور را روی یکدیگر داریم که در نوع خود بی‌نظیر است و تا الان جایی مشابه آن گزارش نشده است. امیدواریم با راه‌اندازی سایت موزه بتوانیم در حوزه‌های پژوهشی، آموزشی، گردشگری و حفاظت از این میراث کهن گام برداریم.
– راه‌اندازی سایت‌موزه برای کشفیات قره‌تپه سگزآباد در چه وضعیتی قرار دارد؟ وضعیت کاوش‌ها چگونه است و فکر می‌کنید چه زمان به اتمام می‌رسند؟
امسال کاوش پژوهشی در این گورستان را بعد از پنج فصل کاوش به اتمام رساندیم و در مجموع حدود ۲۰۰ روز کاوش در یک فضای ۳۰۰ متری داشتیم.
این گورستان دو بخش است که شامل گورستان شرقی قره‌تپه سگزآباد و گورستان غربی قره‌تپه سگزآباد است و مجموعا ۲۵ هکتار است. امیدواریم در آینده سایت موزه آن فعال شود و کاوش‌ها را با هدف سایت موزه و هدف آموزش و پژوهش ادامه دهیم.
برای راه‌اندازی سایت موزه شخصا از سال ۹۴ تلاش‌های زیادی داشتم و با کمک وزارتخانه میراث فرهنگی، اداره کل میراث فرهنگی استان قزوین و حتی سرمایه‌گذارانی که حاضرند در این حوزه سرمایه‌گذاری کنند مقدماتی در این سال‌ها آماده شده است. امیدوارم فرآیند راه‌اندازی سایت موزه خیلی طولانی نشود و به سرانجام برسد. همچنین امید دارم بتوانیم این محوطه را با ایجاد یک سایت موزه به خوبی مدیریت کرده و از تخریب آن توسط عوامل طبیعی و انسانی جلوگیری کنیم.
– خواسته شما از مسوولان وزارت میراث فرهنگی چیست و توقع دارید برای محوطه گورستان باستانی قره‌تپه سگزآباد چه اقداماتی صورت گیرد؟
از وزارت میراث فرهنگی می‌خواهیم بوروکراسی‌های اداری را برای ما حل و فصل کنند و تسهیلاتی که در دست وزارتخانه و اداره کل استان‌هاست را در اختیار ما قرار دهند. اگر این امور محقق شود می‌توان امید داشت سرمایه‌گذاران و بخش خصوصی در این حوزه ورود پیدا کنند. امیدوارم با کمک مدیران وزارتخانه و استان بتوانیم این گورستان ۲۰هکتاری که به جرات می‌توانم بگویم بزرگترین گورستان عصر آهن ایران است را حفظ کنیم.
اجتماعی و فرهنگیاخبار برگزیدهاقتصاد کلانخواندنیلینک کوتاه :
